تشبیه انفاق (قرآن)در قرآن کریم اموال انفاق شده به دست کافران، به باد سرد سوزان و انفاق ریایی کافران تشبیه شده است. ۱ - انفاق با اذیت و منتبنا به آیه ۲۶۴ سوره بقره انفاق با اذیت و منت همچون انفاق ریایی کافران است: یـایها الذین ءامنوا لاتبطـلوا صدقـتکم بالمن و الاذی کالذی ینفق ماله رئاء الناس و لا یؤمن بالله و الیوم الاخر... و الله لایهدی القوم الکـفرین. «ای کسانی که ایمان آورده‌اید، صدقه‌های خود را با منت و آزار، باطل مکنید، مانند کسی که مالش را برای خودنمایی به مردم، انفاق می‌کند و به خدا و روز بازپسین ایمان ندارد. پس مثل او همچون مثل سنگ خارایی است که بر روی آن، خاکی (نشسته) است، و رگباری به آن رسیده و آن (سنگ) را سخت و صاف بر جای نهاده است. آنان (ریاکاران) نیز از آنچه به دست آورده‌اند، بهره‌ای نمی‌برند؛ و خداوند، گروه کافران را هدایت نمی‌کند.» ۱.۱ - دو مثال جالب در مورد انگیزه‌های انفاقدر دو آیه قبل از این(آیات ۲۶۲و ۲۶۳) ، اشاره به این حقیقت شده که افراد با ایمان نباید انفاقهای خود را به خاطر منت و آزار، باطل و بی اثر سازند. سپس دو مثال جالب برای انفاقهای آمیخته با منت و آزار و ریاکاری و خودنمایی و همچنین انفاقهایی که از ریشه اخلاص و عواطف دینی و انسانی سرچشمه گرفته بیان می‌کند. می‌فرماید: "ای کسانی که ایمان آورده‌اید! بخششهای خود را با منت و آزار باطل نسازید" (یا ایها الذین آمنوا لا تبطلوا صدقاتکم بالمن و الاذی). سپس این عمل را تشبیه به انفاقهایی که توام با ریاکاری و خودنمایی است می‌کند، می‌فرماید: " این همانند کسی است که مال خود را برای نشان دادن به مردم انفاق می‌کند و ایمان به خدا و روز رستاخیز ندارد" (کالذی ینفق ماله رئاء الناس و لا یؤمن بالله و الیوم الآخر). و بعد می‌افزاید: " (کار او) همچون قطعه سنگ صافی است که بر آن (قشر نازکی از) خاک باشد (و بذرهایی در آن افشانده شود) و باران درشت به آن برسد، (و خاک و بذرها را بشوید) و آن را صاف رها سازد آنها از کاری که انجام داده‌اند چیزی به دست نمی‌آورند" (فمثله کمثل صفوان علیه تراب فاصابه وابل فترکه صلدا لا یقدرون علی شی ء مما کسبوا). (" صفوان" به معنی قطعه سنگ بزرگ و صاف است که چیزی در آن نفوذ نمی‌کند و چیزی بر آن قرار نمی‌گیرد، و" وابل" به معنی باران سنگین دانه درشت است، و لذا به کارهای سخت و سنگین و مصیبت بار نیز اطلاق شده است، و" صلدا" نیز به معنی سنگ صافی است که چیزی بر آن نمی‌روید.) چه تعبیر لطیف و رسا و گویایی؟! قطعه سنگ محکمی را در نظر بگیرید که قشر رقیقی از خاک روی آن را پوشانده باشد و بذرهای مستعدی نیز در آن خاک افشانده شود و در معرض هوای آزاد و تابش آفتاب قرار گیرد، سپس باران دانه درشت پر برکتی بر آن ببارد، با اینکه تمام وسایل نمو و رشد در اینجا فراهم است، ولی به خاطر یک کمبود، همه چیز از بین می‌رود و این باران کاری جز این نمی‌کند که آن قشر باریک را همراه بذرها می‌شوید و پراکنده می‌سازد و سنگ سخت غیر قابل نفوذ را که هیچ گیاهی بر آن نمی‌روید با قیافه خشونت بارش آشکار می‌سازد، چرا که بذرها در محل نامناسبی افشانده شده بود، ظاهری آراسته و درونی خشن و غیر قابل نفوذ داشت و تنها قشر نازکی از خاک روی آن را گرفته بود، در حالی که پرورش گیاه و درخت نیاز به خاک عمیقی دارد که برای پذیرش ریشه‌ها و ذخیره آب و تغذیه گیاه آماده باشد. این گونه است اعمال ریاکارانه و انفاقهای آمیخته با منت و آزار که از دلهای سخت و قساوتمند سرچشمه می‌گیرد و صاحبانش هیچ بهره‌ای از آن نمی‌برند و تمام زحماتشان بر باد می‌رود. ۲ - زراعت بر روی سنگدر قرآن کریم بی اثر بودن انفاق همراه منت و آزار، به زراعت بر روی سنگ صاف با خاک کم بر روی آن و آسیب پذیر در برابر رگبار باران تشبیه شده است: یـایها الذین ءامنوا لاتبطـلوا صدقـتکم بالمن والاذی کالذی ینفق ماله رئاءالناس ولا یؤمن بالله والیوم الاخر فمثله کمثل صفوان علیه تراب فاصابه وابل فترکه صلدا لا یقدرون علی شیء مما کسبوا و الله لا یهدی القوم الکـفرین. . «ای کسانی که ایمان آورده‌اید، صدقه‌های خود را با منت و آزار، باطل مکنید، مانند کسی که مالش را برای خودنمایی به مردم، انفاق می‌کند و به خدا و روز بازپسین ایمان ندارد. پس مثل او همچون مثل سنگ خارایی است که بر روی آن، خاکی (نشسته) است، و رگباری به آن رسیده و آن (سنگ) را سخت و صاف بر جای نهاده است. آنان (ریاکاران) نیز از آنچه به دست آورده‌اند، بهره‌ای نمی‌برند؛ و خداوند، گروه کافران را هدایت نمی‌کند.» ۳ - باد سرد سوزاندر سوره آل عمران آیه ۱۱۶و ۱۱۷ اموال انفاق شده به دست کافران، به باد سرد سوزان و نابودکننده زراعت قوم ستمکار تشبیه شده است: ان الذین کفروا... • مثل ما ینفقون فی هـذه الحیوة الدنیا کمثل ریح فیها صر اصابت حرث قوم ظـلموا انفسهم فاهلکته... «کسانی که کفر ورزیدند هرگز اموالشان و اولادشان چیزی (از عذاب خدا) را از آنان دفع نخواهد کرد و آنان اهل آتشند و در آن جاودانه خواهند بود؛ مثل آنچه (آنان) در زندگی این دنیا (در راه دشمنی با پیامبر) خرج می‌کنند همانند بادی است که در آن سرمای سختی است که به کشتزار قومی که بر خود ستم نموده‌اند بوزد و آن را تباه سازد و خدا به آنان ستم نکرده بلکه آنان خود بر خویشتن ستم کرده‌اند.» ۳.۱ - انفاق کافر" صر" و" اصرار" از یک ریشه هستند و به معنی بستن چیزی توام با شدت می‌آید و در اینجا به معنی شدتی است که در باد باشد، خواه بشکل یک باد سوزان و یا سرد و خشک کننده. در این آیه اشاره به وضع بذل و بخششها و انفاقهای ریاکارانه آنها شده و ضمن یک مثال جالب سرنوشت آن تشریح گردیده است: قرآن انفاق کردن کفار را به باد شدید و سوزان و یا فوق العاده سرد و خشک کننده‌ای تشبیه نموده که به کشت و زرعی بوزد و آن را خشک کند، البته طبع باد و نسیم، احیا کننده است، نسیم بهاران شکوفه‌های را نوازش می‌دهد و غنچه‌ها را باز می‌کند، و روح در کالبد درختان می‌دمد، و آنها را بارور می‌سازد. انفاق نیز اگر از سرچشمه اخلاص و ایمان بوجود آید بسیار مفید و سود بخش است، هم مشکلات اجتماعی را حل می‌کند، و هم اثر اخلاقی عمیقی در نهاد احسان کننده باقی می‌گذارد و ملکات و فضائل اخلاقی را در قلب او بارور می‌سازد. اما اگر باد و نسیم ملایم و احیا کننده تبدیل به طوفان مرگ بار و سوزنده و یا فوق العاده سرد گردید به هر گل و گیاهی که بوزد آن را می‌سوزاند و خشک می‌کند. افراد بی ایمان و آلوده نیز چون انگیزه صحیحی در انفاق خود ندارند روح خودنمایی و ریاکاری همچون باد سوزان و خشک کننده‌ای بر مزرعه انفاق آنها می‌وزد و آن را بی اثر می‌سازد، اینگونه انفاقها نه از نظر اجتماعی مشکلی را حل می‌کند (چون غالبا در غیر مورد مصرف می‌شود) و نه نتیجه اخلاقی برای انفاق - کننده خواهد داشت. جالب توجه اینکه قرآن در آیه بالا می‌گوید حرث قوم ظلموا انفسهم " یعنی مرکز وزش این باد سوزان و خشک کننده زراعت کسانی است که به خود ستم کردند، اشاره به اینکه این زراعت کنندگان در انتخاب زمان و مکان زراعت، دقت لازم را به عمل نیاورده و بذر خود را یا در سرزمینی پاشیده‌اند که در معرض وزش چنین طوفانهایی بوده است، یا از نظر زمان، وقتی را انتخاب کرده‌اند که فصل وزش باد سموم بوده است، و به این ترتیب بخود ستم کرده‌اند. افراد بی ایمان نیز در انتخاب زمان و محل انفاق بخود ستم می‌کنند و سرمایه‌های خود را بی مورد بر باد می‌دهند. از آنچه در بالا اشاره شد، با توجه به قرائنی که در آیه وجود دارد معلوم می‌شود که این تشبیه در حقیقت در میان دو چیز است یکی تشبیه انفاق آنها بزراعت بی موقع و در غیر محل مناسب، و دیگری تشبیه انگیزه‌های انفاق به بادهای سرد و سوزان، و بنا بر این آیه خالی از تقدیر نیست و معنی جمله ثل ما ینفقون این است که مثال انگیزه انفاقهای آنها همچون باد خشک و سرد یا سوزانی است (دقت کنید). ۳.۱.۱ - نظر جمعی از مفسرانجمعی از مفسران گفته‌اند که این آیه اشاره به اموالی می‌کند که دشمنان اسلام در راه کوبیدن این آئین صرف می‌کردند، و بوسیله آن دشمنان را بر ضد پیامبر اسلام تحریک می‌نمودند، و یا اموالی که یهودیان به دانشمندان خود در برابر تحریف آیات کتب آسمانی می‌دادند. ولی روشن است که آیه یک معنی وسیع دارد که اینها و غیر اینها را شامل می‌شود. ۴ - پانویس۵ - منبعمرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۸، ص۱۰۵، برگرفته از مقاله «تشبیه انفاق». |